โทรทัศน์ดิจิตอล แบบฟรีทีวีจำนวนถึง 36-48 ช่องวันนี้กำลังเกิดเป็นจริงแล้ว หลายคนฝันดีกับทางเลือกใหม่ๆ คนไทยจะได้เลือกชมโทรทัศน์ได้ตามปรารถนา แต่ในความเป็นจริง คนเราแต่ละคนต้องการชมโทรทัศน์คนละกี่ช่อง ?

ก่อนคุยเรื่องจำนวนช่องที่สังคมต้องการ ลองทบทวนจำนวนช่องโทรทัศน์และลักษณะการให้บริการช่องรายการโทรท้ศน์ที่มีขจึ้นในประเทศไทยก่อน

หลังการประมูลช่องดิจิตอลทีวี ที่ทาง กสท. และ กสทช. ดำเนินการเสร็จเรียบร้อยไปเมื่อปลายปี พ.ศ. 2556 และต่อมาในครึ่งปีแรกของ พ.ศ. 2557 เป็นต้นไป ช่องโทรทัศน์ที่ให้บริการในแบบธุรกิจก็จะทยอยเปิดตัวกัน ตามความพร้อมของผู้ชนะการประมูล เบ็ดเสร็จทั้งหมด 24 ช่องรายการ เป็นช่องรายการวาไรตี้ความคมชัดสูง 7 ช่อง, ช่องรายการวาไรตี้ ความคมชัดมาตรฐาน 7 ช่อง, รายการข่าวสารสาระ 7 ช่อง และช่องเด็กเยาวชนและครอบครัวอีก 3 ช่อง

*** ทีวีสาธารณะมี 12 ช่อง

ที่ไล่ตามมาไม่นานจากการปิดตัวของช่องบริการธุรกิจ จะเป็นโทรทัศน์ดิจิตอลทีวีประเภทบริการสาธารณะ หรือที่นิยมเรียกกันว่าทีวีสาธารณะ ซึ่งงจะมีทั้งหมด 12 ช่องด้วยกัน เท่าที่ทราบในขั้นนี้ก็จะมี 3 ช่องสำหรับผู้ประกอบการของรัฐเดิม คือ ช่อง 5, ช่อง NBT และช่อง ThaiPBS ออกอากาศแบบคู่ขนานกับระบบเดิม คือมีรายการเหมือนที่ทั้ง 3 ช่องออกอากาศอยู่ในระบบอะนาล็อก ใครจะรับด้วยระบบอะไรก็รับชมได้ทั้งนั้น และจะมี 1 ช่องที่กันไว้สำหรับ ThaiPBS เพื่อออกอากาศรายการสำหรับเด็ก เยาวชนในแบบสาธารณะ ไม่มีโฆษณา ที่เป็นไปตามข้อตกลงระหว่างองค์การกระจายเสียงและแพร่ภาพสาธารณะ ผู้ประกอบกิจการ ThaiPBS กับ กสท./กสทช.

อีก 8 ช่องที่จะจัดสรรใหม่ จะเป็นการศึกษา วิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี 1 ช่อง, ศาสนา ศิลปะ วัฒนธรรม และอาชีพ 1 ช่อง, สุขภาพ อนามัย กีฬา คุณภาพชีวิต 1 ช่อง, ความมั่นคงของรัฐ 1 ช่อง, ความปลอดภัยสาธารณะ 1 ช่อง, รัฐบาลและรัฐสภา เพื่อสร้างความเข้าใจกับประชาชนเรื่องประชาธิปไตยและการเข้าถึงงานนิติบัญญัติ และการบริหารประเทศ 1 ช่อง  ที่เหลืออีก 2 ช่อง จะเป็นการปกครองในระบอบประชาธิปไตย ซึ่งน่าจะเป็นช่องขององค์กรอิสระ องค์กรตรวจสอบของรัฐตามรัฐธรรมนูญ และองค์กรตุลาการ 1 ช่อง และสุดท้ายจะเป็นช่องคนพิการ คนด้อยโอกาส เด็ก และเยาวชน 1 ช่อง

แม้ว่าโทรทัศน์ประเภทบริการสาธารณะจะถูก กสท. กำหนดจัดสรรช่องภายหลังจากการจัดสรรช่องโทรทัศน์ประเภทบริการธุริจเสร็จสิ้นแล้ว แต้ก็จะเป็นเวลาหลังจากกันไม่มากนัก เหตุที่ไม่ได้เปิดโอกาสให้ดำเนินการไปก่อนเลยทั้งๆ ที่การออกอากาศแบบคู่ขนานต้องถือว่ามีความพร้อมมากที่สุด ก็เพราะธรรมชาติของกิจการคโทรทัศน์บริการสาธารณะ ไม่มีพลังทางการตลาดและไม่สามารถดึงดูดคนดูได้เท่ากับช่องธุรกิจ จึงไม่สามารถนำมาใช้เป็นพลังขับดันให้สังคมเปลี่ยนข้าใปสู่ระบบโทรทัศน์ดิจิตอลใหม่ได้ ขณะที่ กสท. เองก็มีกำลังจำกัดสามารถทำได้เต็มที่แค่ดำเนินการออกใบอนุญาติและปรับเปลี่ยนระบบดิจิทัลในหมวดหมู่ช่องธุรกิจ ที่ต้องใช้ทรัพยากรในกาสรปรับเปลี่ยนมากกว่า

***  โทรทัศน์มหานคร และโทรทัศน์ชุมชน

นอกจากโทรทัศน์จำนวน 36 ช่องนี้แล้ว ยังมีโทรทัศน์ประเภทบริการชุมชน ที่กฎหมายกำหนดให้ กสทช. ต้องกันทรัพยากรคลื่นความถี่ไว้ร้อยละ 20 ให้บริการโทรทัศน์ชนิดนี้ได้ใช้ ซึ่งตรงนี้ยังไม่รู้ว่าจะมีใครบ้างอีกกี่ช่อง เพราะการทำสถานีโทรทัศน์มิใช่ชาวบ้านหรือกลุ่มคนจะทำได้แบบวิทยุชุมชน และต้นทุนที่ต้องใช้ก็มากกว่ากันมาก เท่าที่เห็นในตอนนี้มองว่าคงจะมีจังหวัดใหญ่ที่มีขนาดเป็นมหานคร เช่น กรุงเทพมหานคร และเขตที่มีกฎหมายจัดให้เป็นเขตปกครองพิเศษของตนเอง เช่น พัทยาหรือเชียงใหม่เท่านั้น ที่น่าจะมีกำลัง และมีฐานผู้ชมมากพอคุ้มค่าแก่การลงทุนทางทรัพยากรดำเนินการ

จำนวนช่องโทรทัศน์ดิจิตอล ที่มีการอนุญาตตามแผนงานของ กสท. ที่กล่าวแล้วนั้น หากมองระยะยาว กล่าวได้ว่านั่นเป็นเพียงในขั้นเริ่มต้นเท่านั้น ต่อไปหากมีความจำเป็น แลเมื่อ กสท. ได้รับคืนคลื่นที่กระจัดกระจายอยู่ในระบบสัมปทานเดิมคืนมา เนื่องจากหมดภาระตามสัญญา ช่องโทรทัศน์อาจมีจำนวนเพิ่มได้อีกมาก หากสังคมต้องการ

*** คนดูต้องการทีวีกี่ช่อง

เมื่อมีทีวี 36 ช่องหรืออาจถึง 48 ช่องแล้ว คำถามก็จะกลับมาว่า สังคมผู้ชมจะเปิดชมกันทั่วถึงหมดทุกช่องหรือไม่  อย่างไร ?  สามัญสำนึกบอกเราว่า คนคงไม่เฉลี่ยดูทุกช่องไปเท่ากัน เพราะพฤติกรรมการเลือกชมทีวีเป็นเรื่องของความสมัครใจ ใครสนใจดูรายการอะไร ก็เปิดไปหารายการนั้น ช่องไหนที่มีรายการที่ชื่นชอบมาก คนก็จะเปิดไปที่ขช่องนั้นมากกว่าช่องอื่น นี่เป็นพฤติกรรมปกติของคนทั่วไป ดังเคเบิลทีวีที่มีจำนวนช่องทีวีเป็น 100 หรือ 200 ช่อง ก็ไม่มีใครเปิดชมเป็นประจำครบทั้งหมดทุกช่อง

พฤติกรรมการชมทีวีใร่องจำนวนช่องที่แต่ละคนเปิดชมโดยเฉลี่ยสำหรับของประเทศไทยยังไม่เคยมีการศึกษาไว้ที่ไหน แต่เท่าที่ทราบจากสถิติของสหรัฐอเมริกา รายงานที่ไม่ยืนยันบอกว่า Nielsen เคยสำรวจและรายงานว่า คนอเมริกันมีช่องโทรทัศน์ที่เปิดชมประจำเฉลี่ยจำนวน 18 ช่อง มีอีกรายงานที่ไม่ได้อ้างแหล่งไว้ระบุว่า คนอเมริกันโดยเฉลี่ยมีช่องโทรทัศน์ทีร่เปิดชมประจำ 16-20 ช่อง แต่ถ้ามีเด็กเล็กอยู่ด้วย ตัวเลขจะขยับขึ้นไปเป็นระหว่าง 20-24 ช่อง ในระดับครอบครัวเฉลี่ยแล้ว ครอบครัวอเมริกันมี 4 คน ทั้งครอบครัวมีช่องรายการที่เปิดประจำฉลี่ย 50 ช่องต่อครอบครัว

กลับมาที่ประเทศไทย ตัวเลขของคนอเมริกันทำให้พออนุมานได้ว่า คนไทยคงไม่แตกต่างกับคนอเมริกันเท่าใดนัก มนุษย์เหมือนกันในทางชีววิทยา ที่แตกต่างกันเป็นเรื่องวัฒนธรรมและสังคมมากกว่า ดังนั้น ถ้าไม่มีเหตุให้เชื่อว่าคนไทยแตกต่างไปจากเขามาก เราก็คงจะมีช่องทีวีที่ดูประจำเท่ากับเขา ภายใต้เงื่อนไขที่ว่าเรามีจำนวนช่องโทรทัศน์และความหลากหลายของรายการแบบเดียงกับสหรัฐอเมริกา แต่ถ้าคำนึงว่าเรามีโทรทัศน์ฟรีทีวีภาคพื้นดิน 6 ช่องเป็นของรัฐ หรือสัมปทานจากรัฐทั้งหมด มีรายการละครที่เป็นตัวชูโรง มีรายการอื่นๆ หลากหลายน้อยกว่าเขามาก คนไทยก็น่าจะมีช่องโทรทัศน์ที่ชมประจำโดยเฉลี่ยน้อยกว่าเขาพอสมควร ประมาณว่าคงไม่เกิน 10 ช่อง เพราะปัจจุบันยังมีผู้ชมจำนวนมากที่สามารถรับโทรทัศน์ได้เฉพาะแค่ฟรีทีวี 6 ช่อง แต่กระนั้นผู้ชมก็ไม่ได้เปิดชมเป็นประจำทุกช่อง